Ματωμένα μεροκάματα στα μεταλλεία Χαλκιδικής

Ρεπορτάζ: ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΚΑ

Σε μια από τις έρευνες, που αφορούσε τους εργαζόμενους στο ορυχείο Στρατωνίου Χαλκιδικής, διαπιστώθηκε ότι, από το σύνολο των 2.564 εξετασθέντων, οι 365 έπασχαν από πνευμονοκονίαση. Το 65% παρουσίασε το νόσημα μετά από επαγγελματική έκθεση μικρότερη των 10 ετών.

Η σιωπή είναι χρυσός, λένε. Στη Χαλκιδική κυριολεκτικά. Η λαϊκή ρήση συμπυκνώνει την απόκρυψη, από την πλευρά των ΜΜΕ, των δημοτικών αρχών και των ελεγκτικών μηχανισμών, των επιπτώσεων που θα έχει η μεταλλουργία χρυσού στη ζωή και το περιβάλλον της περιοχής, τον φόβο των εργαζομένων και των οικογενειών τους, που με τον εκβιασμό της ανεργίας συναινούν στα σχέδια της εταιρείας, το εμφυλιοπολεμικό κλίμα μεταξύ συμπατριωτών που μεγάλωσαν μαζί. Συμπυκνώνει ακόμα την έρημο των χωριών με τις μαυροντυμένες γυναίκες και των νεκροταφείων με τις επιγραφές 40άρηδων και 50άρηδων ανδρών, τη βραχνάδα των παλιών μεταλλωρύχων, τα γέλια που καταλήγουν σε βήχα, τις βαριές ανάσες στις κουβέντες. Αυτοί οι τελευταίοι σπάνε την ομερτά. Μιλάνε. Τις επιπτώσεις των μεταλλείων τις έχουν χαραγμένες στο σώμα τους.

Ο Γιώργος Ρήγας είναι 69 χρονών από τη Μεγάλη Παναγιά. Στα νιάτα του ακολούθησε το πεπρωμένο όλων των ανδρών της οικογένειας. Πήγε και δούλεψε στα μεταλλεία, όπως ο πατέρας του που αρρώστησε και ο αδερφός του που πέθανε από πνευμονοκονίαση. «Βαριά δουλειά, στα έγκατα της γης. Έσπασα τα πλευρά μου μια μέρα. Μετά απεργίες, αγώνες, απολύσεις, δικαστήρια. Στο τέλος αρρώστησα κι έφυγα. Διαφωνώ με την ανοιχτή εξόρυξη, θα κάνει μεγάλο κακό στη Χαλκιδική. Δεν τα 'χουμε με τους εργαζόμενους, αυτούς τους εκμεταλλεύονται. Βρήκαν τα παιδιά φτωχά και τα γελάσανε». Ο κ. Γιώργος δεν μπορεί να συνεχίσει άλλο, σπάει η φωνή του. Πιάνει το ακουστικό η γυναίκα του, η Μαρία: «Έσπασε τα πλευρά του και στο τέλος έπαθε εγκεφαλικό και συνταξιοδοτήθηκε πρόωρα. Τον έδιωξαν κακήν κακώς με μια αναπηρική σύνταξη. Τώρα θέλουν να μας ξεριζώσουν. Όταν τρυπάνε το δάσος, είναι σαν να τρυπάνε την καρδιά μας. Μας έκαναν να μη μιλιόμαστε μεταξύ μας, αδέρφια μ’ αδέρφια και γιοι με πατεράδες. Ο Πάχτας φταίει»

Ο κ. Γιώργος ανήκει σε μια παλιά και ηρωική γενιά μεταλλωρύχων της Χαλκιδικής που δούλευαν στα μεταλλεία επί Μποδοσάκη σε άθλιες συνθήκες. Τον Μάρτιο του 1977 άρχισε η μεγάλη απεργία των μεταλλωρύχων. Διήρκεσε πάνω από 7 μήνες και άντεξε την τρομοκρατία, τις επιθέσεις απ’ την αστυνομία, τη φτώχεια. Διαδήλωναν στη Θεσσαλονίκη με σύνθημα «πεινάμε, αλλά δεν προσκυνάμε». Στο τέλος ο Μποδοσάκης απέλυσε 250 εργαζόμενους χωρίς αποζημίωση. Έψαξαν χρόνια το δίκιο τους σε δικαστήρια και υπουργεία και τελικά, το 1982, αναγκάστηκαν με νόμο να τους επαναπροσλάβουν. Σήμερα στην πλειοψηφία τους είναι ενάντια στο έργο και πρωτοστατούν στις κινητοποιήσεις.

Ο Βασίλης Αβγολούπης ανήκει επίσης σ’ αυτή τη γενιά. Δούλεψε στα μεταλλεία από το 1963 έως το 1994. Όταν έφυγε, του διέγνωσαν αρχικά στάδια πνευμονοκονίασης «Τη δεκαετία του '60 ήταν τόσο άσχημα που δεν μπορώ να το περιγράψω. Ούτε να πλυθούμε δεν είχαμε νερό. Οι γαλαρίες ήταν τόσο χαμηλές που έπρεπε να περπατάς σκυφτός. Είχαμε συνέχεια ακρωτηριασμούς και θανάτους. Βλέπαμε κι εμείς ότι καθαρίζανε πού και πού και καταλαβαίναμε ότι θα 'ρθει η Επιθεώρηση Εργασίας. Όταν κάποιος τραυματιζόταν βαριά ή πέθαινε, κάπως τα έφερναν βόλτα να βγαίνει πάντα καθαρή η εταιρεία. Τώρα, για να μη μιλάνε οι οικογένειες, προσλαμβάνουν τα παιδιά τους στο έργο. Καταλαβαίνω ότι αν μιλήσουν ενάντια στην εταιρεία, είναι φευγάτοι. Εγώ πάντως δεν θα συμβούλευα κανέναν να δουλέψει στα μεταλλεία».

Ο Στέλιος Βασιλούδας ήταν πρόεδρος του σωματείου παλιά. Πρόλαβε τη σκυτάλη στην TVX και πήρε σύνταξη το 2002. Ένα χρόνο μετά, η καναδική εταιρεία κήρυξε πτώχευση και έφυγε αφήνοντας παντού ανεξέλεγκτες αποθέσεις τοξικών και 472 εργαζόμενους στον αέρα, χωρίς αποζημιώσεις και χαρτιά απόλυσης. Κατέλαβαν τη στοά 206 και διεκδίκησαν την αποκατάστασή τους. Την επικινδυνότητα της εργασίας τους είχε επιβεβαιώσει με την υπ’ αριθμόν 86/2002 απόφαση το Μονομελές Πρωτοδικείο Χαλκιδικής, που κλήθηκε να δικάσει το αίτημα της TVX να κηρυχθεί παράνομη η στάση εργασίας που πραγματοποιούσαν οι εργαζόμενοι στις 21 Ιουνίου 2002. Στο έγγραφό τους οι εργαζόμενοι ανέφεραν: «Οι συνθήκες, αντί να βελτιώνονται, χειροτερεύουν, τα καυσαέρια και οι σκόνες γίνονται πιο έντονα με τους ξέφρενους ρυθμούς παραγωγικής διαδικασίας, οι διαστάσεις των στοών μεγαλώνουν και γίνονται επικίνδυνες...». «Βλέπαμε ανθρώπους να παθαίνουν πνευμονοκονίαση ακόμα και με 6 μήνες δουλειά, άλλους να χάνουν την όρασή τους από έκρηξη στα φουρνέλα. Εμείς αγωνιζόμασταν για την ασφάλειά μας. Οι σημερινοί εργαζόμενοι λένε: πρώτα η δουλειά και μετά η υγεία. Αυτό είναι λάθος. Εμάς, επειδή είμαστε αντίθετοι στην επέκταση στις Σκουριές, μας θεωρούν εχθρούς τους. Μας βλέπουν στον δρόμο και μας προπηλακίζουν» λέει ο Στέλιος Βασιλούδας.

Τα μεροκάματα στα μεταλλεία είναι ματωμένα. Το δείχνουν τα βιώματα των εργαζομένων, τα στατιστικά δελτία των ασφαλιστικών φορέων, οι διεθνείς επιδημιολογικές καταγραφές. Όσο κι αν η τεχνολογική εξέλιξη περιορίζει τους κινδύνους, δεν τους εξαφανίζει. Επαγγελματικά νοσήματα των πνευμόνων και προβλήματα στην ακοή είναι τα πιο συνήθη γι’ αυτές τις κοινωνικές κατηγορίες. Στον κατάλογο πρέπει να προστεθεί και η αυξημένη πιθανότητα εργατικού ατυχήματος, καθώς οι υπόγειες εκμεταλλεύσεις χαρακτηρίζονται από πιθανότητες εγκλωβισμού ή κατάρρευσης της οροφής μαζί με τους κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση εκρηκτικών υλικών.

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας επισημαίνει ότι μολονότι η εξόρυξη μετάλλων αντιπροσωπεύσει μικρό ποσοστό της εργασίας, είναι υπεύθυνη για το 3% των επαγγελματικών θανάτων παγκοσμίως. Υπολογίζεται ότι 30 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους κάθε μέρα σε εξορυκτικές δραστηριότητες. Χειρότερους δείκτες υγείας έχουν ειδικά οι εργαζόμενοι στα μεταλλεία χρυσού. «Τα δεδομένα σε όλο τον κόσμο τεκμηριώνουν ότι οι συγκεκριμένες μεταλλευτικές δραστηριότητες παράγουν πολυεπίπεδες εκθέσεις του ανθρώπινου πληθυσμού σε παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με την αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Η πρώτη ομάδα που εμφανίζει επιβάρυνση της υγείας της είναι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι ως μεταλλωρύχοι στα ορυχεία χρυσού» σημειώνει ο καθηγητής Κοινωνικής Ιατρικής στο ΑΠΘ Αλέξης Μπένος. Ενδεικτικά οι εργαζόμενοι στα χρυσωρυχεία της Νότιας Αφρικής έχουν 30% πιθανότητα να πεθάνουν νωρίτερα από τον γενικό πληθυσμό. Στα χρυσωρυχεία της Βόρειας Αμερικής η εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα είναι μεγαλύτερη κατά 13% από τον γενικό πληθυσμό. Έρευνες σε 45.000 μεταλλωρύχους το 2002 και το 2006 έδειξαν την ύπαρξη σταθερής συσχέτισης μεταξύ των εισπνεόμενων ουσιών στα μεταλλεία και της ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα. Στην Ελλάδα δεν έχουν γίνει ολοκληρωμένες επιδημιολογικές μελέτες στον συγκεκριμένο πληθυσμό. Υπάρχουν ορισμένες μεμονωμένες έρευνες, τις δεκαετίες του '60 και του '70. Μια απ’ αυτές αφορούσε τους εργαζόμενους στο ορυχείο Στρατωνίου Χαλκιδικής και διαπίστωσε ότι, από το σύνολο των 2.564 εξετασθέντων, οι 365 έπασχαν από πνευμονοκονίαση. Το 65% παρουσίασε το νόσημα μετά από επαγγελματική έκθεση μικρότερη των 10 ετών.

Ειδικά για την τελευταία περίοδο, τα στοιχεία δίνονται με το σταγονόμετρο. Με την «Ελληνικός Χρυσός» έγιναν δύο θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα. Το τελευταίο τον Ιούνιο του 2009, όταν ένας 44χρονος εργαζόμενος καταπλακώθηκε από κομμάτια μεταλλεύματος μέσα στη στοά. Ένας ακόμη τραυματίστηκε. Τον Νοέμβριο του 2011, 4 βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ καταθέτουν ερώτηση για τους όρους υγιεινής στα μεταλλεία Χαλκιδικής. Στην απάντησή του ο υφυπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Μανιάτης ισχυρίζεται ότι η εταιρεία «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.» έχει συντάξει το προβλεπόμενο Έγγραφο Υγιεινής και Ασφάλειας και ότι το τελευταίο (τότε) πρόγραμμα προληπτικού ιατρικού ελέγχου (Οκτώβριος 2010 - Ιούνιος 2011) των εργαζομένων πραγματοποιήθηκε όχι με την εποπτεία κάποιου δημόσιου φορέα, αλλά με έξοδα της εταιρείας σε ειδικούς χώρους εντός των εγκαταστάσεων της, με τη συνεργασία ιδιωτών γιατρών, εκτός από τις ακτινογραφίες θώρακος που έγιναν στο ΙΚΑ Στρατωνίου και δεν είχαν ολοκληρωθεί. Σε επικοινωνία μας με τον Κωνσταντίνο Γρηγορόγλου, προϊστάμενο της Επιθεώρησης Μεταλλείων Βορείου Ελλάδος, απάντησε ως εξής για το θέμα των ελέγχων: «Έχουμε κάνει κάποιους ελέγχους, όχι εντατικούς, λόγω έλλειψης προσωπικού», για το θέμα της συνολικής καταγραφής των θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων στα μεταλλεία Χαλκιδικής. «Δεν έχουμε χρόνο να ασχοληθούμε με την επεξεργασία στατιστικών δεδομένων, είμαστε 5 μηχανικοί για ολόκληρη τη Βόρεια Ελλάδα». Σε ερώτηση για το αν υπήρχαν καταπτώσεις οροφής στη στοά 53 και εκχείλιση όξινων νερών το καλοκαίρι, δήλωσε άγνοια. Σε αντίστοιχα ερωτήματα οι Επιθεωρήσεις Εργασίας Χαλκιδικής, Θεσσαλονίκης και Αθήνας αρνήθηκαν να απαντήσουν. Μάλιστα ο γενικός επιθεωρητής Μιχάλης Κανδαράκης υποστήριξε ότι αυτά τα στοιχεία αποτελούν «προσωπικά δεδομένα» και δεν είναι ανακοινώσιμα.

Οι κάτοικοι της Χαλκιδικής είναι πεισμένοι για τις περιβαλλοντικές, παραγωγικές και κοινωνικές επιπτώσεις της «χρυσής» επένδυσης. Το βασικό επιχείρημα της εταιρείας είναι η δημιουργία θέσεων εργασίας. Το σχέδιο που έχει εκπονήσει μιλάει για τη δημιουργία 1.300 θέσεων εργασίας. Το Εργατικό Κέντρο Χαλκιδικής γνωρίζει ότι αυτή τη στιγμή εργάζονται περίπου 700 άτομα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες μας, κάποιοι επιδοτούνται από τον ΟΑΕΔ και κάποιες συμβάσεις είναι ορισμένου χρόνου. Οι εργαζόμενοι δηλώνουν -φανερά τουλάχιστον- υπέρμαχοι του έργου. Η εταιρεία χρησιμοποιεί το σώμα τους ως βασικό διαπραγματευτικό χαρτί. Ενίοτε τους κουβαλάει με πούλμαν για να κάνουν αντισυγκεντρώσεις στις διαμαρτυρίες των Επιτροπών Αγώνα. Τους υπόσχεται ψωμί. Για να πάρει χρυσάφι, είναι ο αντίλογος, και να αφήσει ερείπια.

Ο επίλογος, στη συγκλονιστική επιστολή του γιου ενός πρώην εργαζομένου στα μεταλλεία από το Στρατώνι Χαλκιδικής:

«Έβλεπα και τρελαινόμουνα... τον μακαρίτη τον πατέρα μου με κιτρινισμένα δάχτυλα, να έρχεται με πονοκέφαλο και να μην μπορεί να ηρεμήσει από τις αναθυμιάσεις των αναλύσεων στο χημείο της εταιρείας. Βλέπω και τρελαίνομαι νέα παιδιά να κάνουν γαργάρα τις ιδέες τους και να ξεπουλιούνται. Βλέπω και τρελαίνομαι να δηλώνω ότι είμαι κατά της εταιρείας και να χάνω σεβασμό, φίλους, οικογένεια ...Και δεν αλλάζω απόψεις και μυαλά για το χρυσάφι όλης της γης» (πηγή: antigoldgreece.wordpress.com).

Αναδημοσίευση από ΑΥΓΗ, 17/2/2013